Obrończynie życia, czyli Kwestia charakteru. Bojowniczki z getta warszawskiego

16 maja 1943 r. Niemcy ogłosili oficjalne stłumienie powstania w getcie warszawskim, wysadzając przy tym Wielką Synagogę przy ul. Tłomackie. Jednak wiadomo, że w spalonych domach i bunkrach wciąż przebywali ludzie. Niektórzy z nich ukrywali się w ruinach nawet do końca 1943 r. Przez całe powstanie na równi z mężczyznami, choć realizując inne zadania, walczyły młode dziewczyny – bojowniczki z getta warszawskiego.

Książka „Kwestia charakteru. Bojowniczki z getta warszawskiego” pod redakcją Sylwii Chutnik i Moniki Sznajderman, to publikacja bardzo ważna i potrzebna, bo przywracająca pamięć o tych, które były obok, ale teoretycznie nie walczyły z bronią w ręku. Były łączniczkami i organizatorkami spraw wszelakich. Często dzięki ich umiejętnościom, znajomościom, sprytowi udawało się przeżyć w getcie lub po aryjskiej stronie. Hanka Grupińska nazywa je obrończyniami życia. Bo przecież właśnie o o chodziło w żydowskim podziemiu – nie dać się zabić i nie dać zabić innych. Tę misję dziewczyny realizowały z pełnym poświeceniem. Według syna Bronki Feinmesser to była „kwestia charakteru”.

„Ko­bie­ty wy­da­wa­ły się nie­miec­kie­mu oku­pan­to­wi mniej­szym za­gro­że­niem. Taka mi­lut­ka blon­dy­necz­ka, co ona może mieć w tej ja­snej głów­ce? Pew­nie tylko stro­je z ja­kie­goś pisma dla ko­biet. A co może mieć w to­reb­ce? Pew­nie tylko modną czer­wo­ną szmin­kę i pod­ręcz­ne lu­ster­ko. Listy? Je­dze­nie dla ukry­wa­ją­cych się? Pi­sto­let dla par­ty­zan­tów? Nie­moż­li­we”.

Tosia Altman, Regina Fudem, Mira Fuchrer, Rywka Pasamonik, Niuta Tajtelbaum, Dorka Goldkorn, Chajka Bełchatowska, Cywia Lubetkin, Bronka Feinmesser, Frania Beatus, Pnina Grynszpan-Frymer, Szoszana Róża Kossower, Halina Balter, Miriam Hajnsdorf, Miriam Szyfman-Fajner – ta książka jest o nich. Historie życia zbierane z najmniejszych śladów, wspomnień świadków, zapisków w archiwach. Mozolna, mrówcza praca wykonana przez czternaście autorek, żeby z rozsypanych okruszków poskładać fragmenty całości. Czasami jest ich całkiem dużo, można odtworzyć większą opowieść, prześledzić kroki, wyczuć emocje. W innych więcej domysłów i przeczuć niż faktów.

Teksty zamknięte w publikacji są tak różnorodne jak ich bohaterki. Pisane ręką i wrażliwością każdej z autorek pozwalają zatrzymać się na dłużej nad każdą historią i połączyć delikatne niteczki pamięci. „Kwestia charakteru” to próba przywrócenia kobietom miejsca w historii. Autorki wyciągają dziewczyny z cienia ich męskich towarzyszy broni, zaklinają pamięć, powtarzają nazwiska oraz łączą je z obrazami i emocjami. Nie umniejszając męskich zasług upominają się głośno o pamięć i godność. Mierzą ich bohaterstwo kobiecą miarą. Inną niż ta z Wielkiej Historii, a jednak równie ważną, bo składająca się na obraz całości. Piękna, wzruszająca publikacja. Zupełnie jak te dziewczyny.⠀

PS

„Film o Ma­ry­si mógł­by opo­wie­dzieć o tym, o czym trud­no mówić nawet dziś. O tym, co nie­opo­wie­dzia­ne w fil­mach o Wiel­kiej Hi­sto­rii, która bo­ha­ter­stwo ko­biet mie­rzy męską miarą. O czym ko­bie­ty nie mó­wi­ły przez lata, co unie­waż­nia­ły w sobie, uda­wa­ły, że się nie zda­rzy­ło. Bo żeby móc mówić, trze­ba mieć kogoś, kto umiał­by wy­słu­chać. Także dziś”.

Autorki: Kalina Błażejowska, Katarzyna Czerwonogóra, Agnieszka Dauksza, Patrycja Dołowy, Agnieszka Glińska, Hanka Grupińska, Agnieszka Haska, Natalia Judzińska, Magdalena Kozłowska, Joanna Ostrowska, Karolina Sulej, Anna Szyba, Karolina Szymaniak, Monika Tutak-Goll

♥ ♥ ♥
Kwestia charakteru. Bojowniczki z getta warszawskiego, red. Monika Sznajderman, Sylwia Chutnik, wyd. Czarne. Wołowiec 2023.